Τα Δωδεκάνησα. Από τις Σεβρές στη Λωζάνη και τελικά στο Παρίσι.

Γράφει ο Αντιστράτηγος (ε.α.) Αντώνης Βασιλείου*.

Επειδή πολλά γράφονται και ακόμη πολύ περισσότερα λέγονται για τα νησιά και τις βραχονησίδες του ανατολικού Αιγαίου, και πιο συγκεκριμένα τα Δωδεκάνησα, μια αναδρομή στις σχετικές Συνθήκες και Συμβάσεις που διέπουν το καθεστώς των, θα δώσει την ευκαιρία στον αναγνώστη να αποκτήσει μια ξεκάθαρη γνώση και επιχειρηματολογία επί του θέματος.

Τρείς Συνθήκες και μία Σύμβαση είναι αυτές που διέπουν το καθεστώς των Δωδεκανήσων και θα τις παραθέσω κατά χρονική σειρά :

·        Συνθήκη των Σεβρών του 1920.

·        Συνθήκη της Λωζάνης του 1923.

·        Ιταλό – Τουρκική Σύμβαση του 1932 και

·        Συνθήκη των Παρισίων του 1947

Συνθήκη των Σεβρών 1920

Υπεγράφη στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920 στην πόλη Σεβρ (Sèvres) της Γαλλίας, φέρνοντας την ειρήνη ανάμεσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και τις Συμμαχικές και σχετιζόμενες Δυνάμεις μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Εκ μέρους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έγινε αποδεκτή από τον σουλτάνο Μεχμέτ ΣΤ΄ ο οποίος προσπαθούσε να σώσει τον θρόνο του, αλλά απορρίφθηκε από το ανεξάρτητο κίνημα των Νεότουρκων.

Η συνθήκη των Σεβρών μεταξύ άλλων όριζε ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία παραχωρούσε υπό την Ελληνική κυριαρχία :

•  Τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος.

•  Την ανατολική Θράκη μέχρι τη γραμμή της Τσατάλτζας κοντά στην Κωνσταντινούπολη.

• Την περιοχή της Σμύρνης η οποία έμενε μεν υπό την ονομαστική επικυριαρχία του Σουλτάνου, αλλά θα διοικούνταν από Έλληνα Αρμοστή ως εντολοδόχο των Συμμάχων, και θα μπορούσε να προσαρτηθεί στην Ελλάδα μετά από πέντε χρόνια με δημοψήφισμα. Το άρθρο 26 της Συνθήκης όριζε ακόμη ότι αν οι οθωμανικές αρχές δεν συναινούσαν στην εφαρμογή της, θα εξέπιπταν από την κυριαρχία τους στην Κωνσταντινούπολη, την οποία θα μπορούσε να καταλάβει η Ελλάδα, κάτι το οποίο έντεχνα είχε προωθήσει ο Βενιζέλος.

Η Ιταλία συμφώνησε ακόμα να παραχωρήσει τα Δωδεκάνησα (εκτός από τη Ρόδο και το Καστελόριζο) στην Ελλάδα, και όταν η Βρετανία έδινε στο μέλλον την Κύπρο στην Ελλάδα, τότε (μετά από δημοψήφισμα) θα παραχωρούταν και αυτά τα νησιά. Η η συμφωνία αυτή ακυρώθηκε αργότερα από την Ιταλία το 1922.

Η Συνθήκης των Σεβρών δεν επικυρώθηκε από κανένα συμμαχικό κοινοβούλιο (ούτε από το ελληνικό), καθώς μετά την επαναφορά του Βασιλέως Κωνσταντίνου στον Ελληνικό θρόνο, διαταράχθηκαν οι σχέσεις με τις συμμαχικές δυνάμεις, οι οποίες ποτέ δεν τον αναγνώρισαν ως αρχηγό του ελληνικού κράτους.

 Συνθήκη της Λωζάνης 1923

Υπογράφηκε στη Λωζάνη της Ελβετίας στις 24 Ιουλίου 1923 από την Ελλάδα, την Τουρκία και τις άλλες χώρες που πολέμησαν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και την Μικρασιατική εκστρατεία (1919-1922) και συμμετείχαν στην Συνθήκη των Σεβρών συμπεριλαμβανομένης και της ΕΣΣΔ (που δεν συμμετείχε στην προηγούμενη συνθήκη των Σεβρών). Η υπογραφείσα συνθήκη ήταν το αποτέλεσμα της σχετικής διάσκεψης που ξεκίνησε στις 7 Νοεμβρίου 1922 μεταξύ των προαναφερομένων μελών. Στο κείμενο της Συνθήκης συμπεριλαμβάνεται και η Σύμβαση της Λωζάνης που αποτελεί συντομότερο κείμενο και υπογράφηκε νωρίτερα, στις 30 Ιανουαρίου 1923.

Η Συνθήκη της Λωζάνης κατήργησε την Συνθήκη των Σεβρών που δεν είχε γίνει αποδεκτή από την νέα κυβέρνηση της Τουρκίας που διαδέχθηκε τον Σουλτάνο της Κωνσταντινούπολης.

Μετά την εκδίωξη από την Μικρά Ασία του Ελληνικού στρατού από τον Τουρκικό υπό την ηγεσία του Μουσταφά Κεμάλ, εμφανίστηκε η ανάγκη για αναπροσαρμογή της συνθήκης των Σεβρών 1920. Στις 20 Οκτωβρίου 1922 ξεκίνησε το συνέδριο το οποίο διακόπηκε μετά από έντονες διαμάχες στις 4 Φεβρουαρίου 1923 για να ξαναρχίσει στις 23 Απριλίου. Το τελικό κείμενο υπογράφηκε στις 24 Ιουλίου μετά από 7,5 μήνες διαβουλεύσεων.

Η Τουρκία σε ότι αφορά την οριοθέτηση με την Ελλάδα :

·        Επανακτά την Ανατολική Θράκη και τα νησιά Ίμβρο και Τένεδο.

·        Παραιτείται υπέρ της Ιταλίας παντός δικαιώματος και τίτλου επί των κάτωθι απαριθμουμένων νήσων : «Αστυπάλαιας, Ρόδου, Χάλκης, Καρπάθου, Κάσσου, Τήλου, Νισύρου, Καλύμνου, Λέρου, Πάτμου, Λειψούς, Σύμης και Κω, των κατεχομένων νυν υπό της Ιταλίας και των νησίδων των εξ αυτών εξαρτωμένων, ως και της νήσου Καστελλορίζου».

·        Εκτός αντιθέτου διατάξεως της παρούσης Συνθήκης, τα νησιά που βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη των τριών μιλίων της ασιατικής ακτής, παραμένουν υπό την τουρκική κυριαρχία.

·        Παραιτείται παντός τίτλου και δικαιώματος πάσης φύσεως επί των εδαφών ή εν σχέσει προς τα εδάφη τα οποία κείνται πέραν των προβλεπομένων υπό της παρούσης Συνθήκης ορίων, ως και επί των νήσων, εκτός εκείνων των οποίων η κυριαρχία έχει αναγνωρισθεί αυτή δια της παρούσης Συνθήκης.

Ιταλό-Τουρκική Σύμβαση (1932)

Λόγω της ασάφειας της Συνθήκης της Λωζάνης σε ότι αφορά στις παρακείμενες του Καστελορίζου νησίδες, υπεγράφη στην Άγκυρα στις 4 Ιανουαρίου 1932 από τον Ιταλό πληρεξούσιο πρέσβη Πομπέο Αλόϊζι και τον τούρκο υπουργό εξωτερικών Τεβφίκ Ρουστού Αράς η εν λόγω Σύμβαση, διευθετώντας έτσι ένα κενό της Συνθήκης της Λωζάνης του 1923, που αφορούσε στην κυριαρχία σε ένα αριθμό νησίδων και βραχονησίδων των Δωδεκανήσων και οριοθετώντας τα χωρικά ύδατα μεταξύ των ακτών της Ανατολίας και του Καστελλόριζου, που ήταν ιταλική επικράτεια από το 1921.

Μέσω της σύμβασης αυτής, τα νησάκια που βρίσκονταν μέσα στον κόλπο του λιμανιού του Καστελλόριζου, μαζί με τα νησιά Ρω και Στρογγύλη πιο μακριά, παρέμειναν μέρος των Ιταλικών Δωδεκανήσων, ενώ όλα τα άλλα νησάκια στη γύρω περιοχή δόθηκαν στην Τουρκία.

Συνθήκη των Παρισίων 1947

Λίγα χρόνια μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, στις 10 Φεβρουαρίου 1947, υπογράφεται η "Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων" μεταξύ της Ιταλίας και των Συμμάχων Αμερικής, Σοβιετικής Ένωσης, Μεγάλης Βρετανίας, Αυστραλίας, Γαλλίας κλπ, η οποία καθορίζει μεταξύ των άλλων και την απόδοση με ΠΛΗΡΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα.

Πιο συγκεκριμένα και σύμφωνα με το Άρθρο 14 της Συνθήκης : «η Ιταλία εκχωρεί εις την Ελλάδα εν πλήρει κυριαρχία τας νήσους της Δωδεκανήσου τας κατωτέρω απαριθμωμένας ήτοι: Αστυπάλαιαν, Ρόδον, Χάλκην, Κάρπαθον, Κάσον, Τήλον, Νίσυρον, Κάλυμνον, Λέρον, Πάτμον, Λίψον, Σύμην, Κω, και Καστελόριζον ως και τας παρακειμένας νησίδας». Η Ελληνική πλευρά διευκρίνισε, κατά την υπογραφή, ότι με τον όρο «παρακείμενες» εννοούνται οι «υπό ιταλικήν κυριαρχίαν» κατά την είσοδο της Ιταλίας στον πόλεμο.

Έτσι λοιπόν το καθεστώς των νησιών και βραχονησίδων καθώς και τα σύνορα μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας στην περιοχή της Δωδεκανήσου είναι πλήρως ξεκάθαρα και κατοχυρωμένα, και δεν υπάρχουν περιθώρια για παρανοήσεις και γκρίζες ζώνες, αρκεί να το γνωρίζουν και να το υποστηρίζουν οι εκάστοτε κυβερνόντες αυτή τη χώρα χωρίς διαθέσεις συνδιαχείρισης και άλλων παρομοίων ιδεοληψιών. 

* Ο Αντώνης Βασιλείου είναι Αντιστράτηγος (εα), Διπλωματούχος Πολιτικός Μηχανικός, MSc Επιχειρησιακός Ερευνητής, τ. Σύμβουλος ΟΑΣΕ επί Συμβατικών Εξοπλισμών και τ. Μελετητής των Συστημάτων Διοικήσεως και Ελέγχου Πληροφοριών του ΝΑΤΟ.