Η πρόσφατη επίθεση στις εγκαταστάσεις εταιρείας πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας, η κρίσιμη θέση των ΗΠΑ και τα πιθανά σενάρια.*

Γράφει ο Αντγος (ε.α.) Αντώνης Βασιλείου**.

 Καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες εντείνουν την εκστρατεία τους για μέγιστη οικονομική πίεση εναντίον του Ιράν, η Τεχεράνη αναζητά τρόπους να ξεφύγει από τη μέγγενη στην οποία έχει βρεθεί από την επιβολή των κυρώσεων από τις ΗΠΑ.

Οι ΗΠΑ κατηγορούν το Ιράν για τη σοβαρή επίθεση στις 14 Σεπτεμβρίου κατά της Σαουδικής πετρελαϊκής υποδομής, και πιθανόν τα συμπεράσματα να αποκαλύψουν την τόλμη του Ιράν, την αποστροφή κινδύνου από τη Σαουδική Αραβία και τη δύσκολη απόφαση της Ουάσιγκτον να σταθμίσει το πως να αντιδράσει.

Οι επιθέσεις στις 14 Σεπτεμβρίου που προφανώς διεξήχθησαν με πυραύλους Cruise και μη επανδρωμένα αεροσκάφη, αφορούσαν τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας στο Abqaiq και το Khurais που ανήκουν στη Saudi Arabian Oil Co., βγάζοντας εκτός παραγωγής 5,7 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα αργού πετρελαίου δηλαδή το 5% της παγκόσμιας παραγωγής. Αν και οι αντάρτες του Houthi της Υεμένης ανέλαβαν αμέσως την ευθύνη, οι Ηνωμένες Πολιτείες θεωρούν ότι οι επιθέσεις δεν προέρχονταν από την Υεμένη και διεξήχθησαν με τη βοήθεια του Ιράν. Οι λεπτομέρειες που κυκλοφόρησαν μετά τις επιθέσεις φαίνεται να επιβεβαιώνουν τουλάχιστον τον ισχυρισμό των ΗΠΑ ότι εκτοξεύθηκαν εκτός της επικράτειας της Υεμένης.

Εάν αυτό ήταν πράγματι το Ιράν που επιτέθηκε αμέσως ή εμμέσως  σε στόχους στη Σαουδική Αραβία, σηματοδοτεί μια μαζική κλιμάκωση των προσπαθειών του να διατηρήσει και να ενισχύσει την πολιτική και στρατιωτική του στάση στη Μέση Ανατολή και στον Περσικό Κόλπο. Συμβαδίζει επίσης με τις προσπάθειες του Ιράν να επιδιώξει την ανακούφιση του από την αυξανόμενη πίεση των ΗΠΑ. Το Ιράν απέδειξε με αρκετές πρόσφατες επιθέσεις ότι είναι πρόθυμο να απωθήσει επιθετικά τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους των από την περιοχή, καθώς προσπαθεί να σπάσει τον πρόσφατο κύκλο κυρώσεων για τις εξαγωγές πετρελαίου, όπως και τις οικονομικές πιέσεις.

Με τις Ηνωμένες Πολιτείες να κατηγορούν ευθέως το Ιράν, οι πιθανότητες ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ή οι σύμμαχοι τους θα ανταποδώσουν το χτύπημα στρατιωτικά εναντίον ιρανικών στόχων, αν όχι αυτού του ίδιου του Ιράν, έχουν αυξηθεί σημαντικά. Αμέσως μετά την επίθεση, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Donald Trump, δήλωσε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι "locked and loaded"  "κλειδωμένες και οπλισμένες" και περιμένουν την τελική επαλήθευση της συμμετοχής του Ιράν πριν αποφασίσουν το πώς θα ανταποκριθούν. Οι Ιρανοί αναμφισβήτητα κατανοούν ότι τέτοιες επιθέσεις θα μπορούσαν να προκαλέσουν μια αμερικανική στρατιωτική αντίδραση, αλλά είναι σαφώς πρόθυμες να δεχτούν αυτόν τον κίνδυνο και ίσως ακόμη και να υπολογίσουν ότι το Trump δεν θα ήταν πρόθυμος να χάσει μια σοβαρή και πολύ επιζήμια στρατιωτική σύγκρουση στην προεκλογική του περίοδο για τις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ το 2020. Συγχρόνως με αυτές τις επιθέσεις, οι Ιρανοί επιδιώκουν επίσης να οδηγηθούν σε μια παράλληλη διαπραγμάτευση, κυρίως μέσω των Ευρωπαίων, για να προσφέρουν μια εναλλακτική πορεία προς την αποκλιμάκωση που θα μπορούσαν να οδηγηθούν οι σχέσεις των  με τους Αμερικανούς και τη Δύση γενικότερα.

Δεδομένης της γεωγραφικής θέσης των εγκαταστάσεων, την αεροπορική άμυνα της Σαουδικής Αραβίας στο μέτωπο με την  Υεμένη, τις γωνίες πρόσπτωσης των πυραύλων, τις αναφορές υπέρπτησης στον εναέριο χώρο του Κουβέιτ και τα συντρίμμια που ανακτήθηκαν από μη εκραγέντα  πύραυλο Cruise, είναι πολύ πιθανό οι επιθέσεις να προήλθαν από ιρακινό ή ιρανικό έδαφος ή και τα δύο. Είναι επίσης πιθανό ότι ορισμένα από τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη να έχουν απογειωθεί από τη θάλασσα. Ανεξαρτήτως αυτών, οι τροχιές επίθεσης, υποδεικνύουν ότι το Ιράν και / ή οι σύμμαχοί του στο Ιράκ εμπλέκονται άμεσα, αυξάνοντας τον κίνδυνο κλιμάκωσης.

Μια επίθεση αυτού του μεγέθους, ωστόσο, θα μειώσει την πιθανότητα οι Ηνωμένες Πολιτείες να μπορέσουν να διεξάγουν ουσιαστικές συνομιλίες με το Ιράν βραχυπρόθεσμα. Ο Λευκός Οίκος έχει ήδη υιοθετήσει μια γενικά σκληρή στάση έναντι του Ιράν και οι είναι διστακτικές στο να αποφύγουν τις συνέπειες αυτής της μεγάλης επίθεσης. Δεν θα θέλουν προφανώς να επιδείξουν αδυναμία επιτρέποντας στο Ιράν να υπαγορεύει γεγονότα και ανησυχούν ότι μια χλιαρή αντίδραση θα στείλει λάθος μήνυμα το οποίο θα ενθαρρύνει και άλλα κράτη με τα οποία έχουν διαφωνίες, όπως η Βόρεια Κορέα, να ενεργήσουν προκλητικά. Επιπλέον, ως παγκόσμιος ηγεμόνας, οι Ηνωμένες Πολιτείες, έχουν ζωτικό ρόλο στη διατήρηση της ελεύθερης ροής του εμπορίου και των ενεργειακών πόρων.

Έτσι οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιμετωπίζουν τώρα μια δύσκολη απόφαση. Η Ουάσιγκτον μπορεί να υπολογίσει ότι μια επίθεση αυτού του μεγέθους στην κρίσιμη πετρελαϊκή υποδομή της Σαουδικής Αραβίας απαιτεί μια στρατιωτική απάντηση για την αποτροπή της. Μέχρι στιγμής, όμως, ο Trump δεν επιθυμεί να αναλάβει ενέργειες που θα μπορούσαν να κλιμακώσουν τις στρατιωτικές δεσμεύσεις των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, καθώς η Ουάσιγκτον επιδιώκει να μετατοπίσει την εστία και τους πόρους της προς τον Δυτικό Ειρηνικό και την Ευρώπη. 

Ως εκ τούτου, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα προσπαθήσουν πιθανώς να δεσμευτούν σε μια απάντηση σε συνδυασμό με τους τοπικούς συμμάχους, δίνοντας μια πρόσθετη έμφαση στις αντιδράσεις της Σαουδικής Αραβίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων.

Ο δισταγμός της Σαουδικής Αραβίας να εμπλακεί σε μια μεγάλη σύγκρουση είναι ήδη σαφής. Οι Σαουδικές και οι Αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών συμφωνούν μέχρι στιγμής ότι χρησιμοποιήθηκαν πύραυλοι Cruise για την επίθεση, αλλά η Σαουδική Αραβία έχει σταματήσει να συμβαδίζει με την εκτίμηση των ΗΠΑ ότι το Ιράν παρείχε το έδαφος για την επίθεση. Η προσεκτική διατύπωση του Riyadh αντικατοπτρίζει τη γενική στάση της Σαουδικής Αραβίας για αποφυγή κινδύνων και την επιθυμία της να αποφύγει την πρόκληση μιας μεγάλης σύγκρουσης στον Κόλπο. 

Αν η επίθεση προερχόταν από την Υεμένη, το Riyadh θα αντιμετώπιζε μια ευκολότερη, αν και ακόμα δαπανηρή, επιλογή για έναν σφοδρό βομβαρδισμό των Houthis εκεί. Αυτή η ενέργεια δεν θα απαιτούσε τη στρατηγική αναδιάταξη των δυνάμεων τους, δεδομένου ότι οι Σαουδάραβες έχουν έντονη στρατιωτική δραστηριότητα σε αυτό το μέτωπο. Όμως, με τα αποδεικτικά στοιχεία που δείχνουν πως η επίθεση προέρχεται από το Ιράκ ή το Ιράν, οι Σαουδάραβες αντιμετωπίζουν τώρα την επιλογή να στηρίξουν μια στρατιωτική απάντηση των ΗΠΑ, με κίνδυνο να κλιμακωθεί η εμπλοκή τους στον αγώνα να συγκρατήσουν το Ιράν. 

Τέλος παρά τον σαφή δισταγμό της Σαουδικής Αραβίας να προκαλέσει μια ευρύτερη σύγκρουση, η πρόσφατη επίθεση καταδεικνύει  του πόσο ευάλωτες είναι οι υποδομές πετρελαίου και φυσικού αερίου της, πράγμα το οποίο μπορεί να οδηγήσει το Riyadh στο να στηρίξει μια στρατιωτική απάντηση των ΗΠΑ.

* Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εβδομαδιαία εφημερίδα Τύπος της ΗΠΕΙΡΟΥ στις 21 Σεπ. 2019.

** Ο Αντώνης Βασιλείου είναι Αντιστράτηγος (εα), Διπλωματούχος Πολιτικός Μηχανικός, MSc Επιχειρησιακός Ερευνητής, τ. Σύμβουλος ΟΑΣΕ επί Συμβατικών Εξοπλισμών και τ. Μελετητής των Συστημάτων Διοικήσεως και Ελέγχου Πληροφοριών του ΝΑΤΟ (info@antoniosvasileiou.gr).