Η σκληρή αγάπη ΗΠΑ - Τουρκίας *

Γράφει ο Αντγος (ε.α.) Βασιλείου Αντώνιος**

Ο Τούρκος Πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan επί 15 χρόνια κατάφερε να γκρεμίσει τη φήμη της χώρας του ως ισχυρό δυτικό σύμμαχο. Τώρα οι στενές στρατιωτικές σχέσεις της Τουρκίας με τη Ρωσία είναι ένα σημείο καμπής που ωθεί την Ουάσιγκτον στην επανεκτίμηση των ευρύτερων σχέσεων της με την Άγκυρα.

Το τελευταίο σημείο ανάφλεξης ήρθε αυτό το μήνα όταν ο υπουργός Άμυνας Pat Shanahan δήλωσε στον τούρκο υπουργό Άμυνας Hulusi Akar ότι η χώρα του θα εκδιωχθεί από το αμερικανικό πρόγραμμα μαχητικών αεροσκαφών F-35 αν δεν ακυρώσει την αγορά του ρωσικού αντιαεροπορικού συστήματος S-400. Η Μόσχα ήδη παρέδωσε την πρώτη δόση της συστοιχίας πυραύλων Εδάφους – Αέρος S-400 τον περασμένο Ιούλιο και ότι οι ΗΠΑ έχουν ήδη σταματήσει την εκπαίδευση F-35 για τους Τούρκους πιλότους, οι οποίοι επέστρεψαν στην πατρίδα τους.

Αυτό διαταράσσει το πρόγραμμα F-35, στο οποίο η Άγκυρα έχει επενδύσει περισσότερα από 1 δισεκατομμύριο δολάρια από το 2002. Η παραγγελία των 100 αεροσκαφών της χώρας θα χρειαστεί να συμπληρωθεί, αν και η Lockheed Martin λέει ότι αυτό δεν θα αποτελέσει πρόβλημα. Αυτό που ανησυχεί περισσότερο είναι το ότι η Τουρκία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού F-35, καθώς οκτώ τουρκικές εταιρείες υποστηρίζουν την παραγωγή του αεροσκάφους. Η αναδιάρθρωση σημαίνει αυξήσεις τιμών και καθυστερήσεις, αλλά αξίζει τον κόπο.

Οποιαδήποτε αγορά ρωσικών όπλων αξίας 2,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων από έναν σύμμαχο του ΝΑΤΟ, θα εγείρει ανησυχίες επειδή αυτό το αντιαεροπορικό σύστημα αποτελεί μοναδική απειλή για τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους. Το S-400 είναι ένας υπολογιστής. Το F-35 είναι ένας υπολογιστής. Ευκόλως εννοείται ότι δεν είναι δυνατόν να συνδεθεί ο υπολογιστής των ΗΠΑ, με τον υπολογιστή της αντιπάλου Ρωσίας.

Η επίδειξη δύναμης δημιουργεί μεγαλύτερες ερωτήσεις σχετικά με την θέση της Τουρκίας στον κόσμο. Για δεκαετίες η χώρα ήταν ένα πρότυπο για το πώς μια μουσουλμανική κατά πλειοψηφία χώρα, με μια κοσμική κυβέρνηση, θα μπορούσε να συνεργαστεί με τη Δύση. Τώρα ο κ. Erdogan λειτουργεί σε έναν πιο αμφιλεγόμενο χώρο. Καθίσταται πιο αυταρχικός, ενώ εξισορροπεί τις ΗΠΑ και την Ευρώπη ενάντια στο Ιράν και τη Ρωσία.

Μεγάλο μέρος αυτής της μετατόπισης οδηγείται λιγότερο από στρατηγικό όραμα και περισσότερο από την επιθυμία του κ. Erdogan να παραμείνει στην εξουσία. Αναστατωμένος από την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016, ο πρόεδρος Erdogan επιτάχυνε την περικοπή των πολιτικών ελευθεριών. Οι ΗΠΑ συχνά πρέπει να συνεργάζονται με αυταρχικούς ηγέτες, αλλά η εγκατάλειψη των δυτικών αξιών του κ. Erdogan συνέπεσε με πιο στρατηγικές αντιπαραθέσεις. Η Τουρκία υπονόμευσε τα συμφέροντα των ΗΠΑ στη Συρία, ενώ περιπλέκει την εκστρατεία της Αμερικής για την απομόνωση του Ιράν. Η αγορά S-400 ικανοποιεί τον Βλαντιμίρ Πούτιν καθώς τραβάει την Τουρκία από τη Δύση και δημιουργεί αναταράξεις στους κόλπους του ΝΑΤΟ.

Η Ουάσιγκτον εξακολουθεί να επωφελείται από τη συμμαχία της με την Άγκυρα, όχι μόνο από τη χρήση της αεροπορικής βάσης Incirlik, και δεν φαίνεται να παραιτείται από την προσπάθεια αποκατάστασης της σχέσης των. Η Τουρκία, κοιτάζοντας προς το Ιράν και τη Ρωσία, αντιλαμβάνεται επίσης το κόστος της αποξένωσης της από τη Δύση με μια ήδη εύθραυστη οικονομία.

Η απομάκρυνση της Τουρκίας από το πρόγραμμα του F-35 είναι ένα καλό αρχικό βήμα, αλλά οι ΗΠΑ έχουν και άλλα μέσα για να δείξουν στην Τουρκία ότι η κακή συμπεριφορά της θα έχει πραγματικές συνέπειες. Το 2017 το Κογκρέσο πέρασε το νόμο του αντιπολιτευόμενου αντιπάλου της Αμερικής (CAATSA), ο οποίος επιβάλλει κυρώσεις στις χώρες που αγοράζουν όπλα από την κυβέρνηση του Πούτιν. Ο Λευκός Οίκος δεν πρέπει και δεν μπορεί να παρεμβαίνει στην επιβολή κυρώσεων CAATSA του Κογκρέσου. Προς το παρόν οι κυρώσεις δεν έχουν επιβληθεί ελέω Donald Trump αλλά δεν θα μπορέσει να τις αποφύγει.

Οι ΗΠΑ εξετάζουν εναλλακτικές λύσεις για τη βάση του Incirlik καθώς και την εκδίωξη της Τουρκίας από το ΝΑΤΟ, ενέργεια η οποία θα αποτελούσε την τελευταία λύση, αλλά η τραγωδία του καθεστώτος του κ. Erdogan είναι ότι τώρα  η λύση αυτή είναι ορατή και εφικτή.

* Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εβδομαδιαία εφημερίδα Τύπος της ΗΠΕΙΡΟΥ στις 7 Σεπ. 2019. 

** Ο Αντώνης Βασιλείου είναι Αντιστράτηγος (εα), Διπλωματούχος Πολιτικός Μηχανικός, MSc Επιχειρησιακός Ερευνητής, τ. Σύμβουλος ΟΑΣΕ επί Συμβατικών Εξοπλισμών και τ. Μελετητής των Συστημάτων Διοικήσεως και Ελέγχου Πληροφοριών του ΝΑΤΟ (info@antoniosvasileiou.gr).