Η Κάτω Λεσινίτσα

Υπάγεται στην επαρχία της Δίβρης. Είναι ένα  ορεινό χωριό σε υψόμετρο 700μ., 20 χλμ ανατολικά  των Αγ. Σαράντα. Απλώνεται στους πρόποδες της Στουγάρας, στα αλβανοελληνικά σύνορα.

Το όνομα αυτό αναφέρεται  από τον XVI  αιώνα. Ίσως λέξη σλαβική, «Λεπτοκαρεώνας» ή από το βουλγάρικο «lesnic» = θαμνώδης λεπτοκαρυά, ή από το σλάβικο «lesn» = δάσος με την υποκοριστική κατάληξη –ίτσα (τόπος), άρα δασότοπος.

Ο Μολοσσός (Β. Ζώτος από τη Δρόβιανη) ερμηνεύει: Το όνομα Λεσινίτσα προέρχεται από το –λέσι- (λούω-λούζω).  Ίσως από το –λέσι- και το –ίτσα-.

Το 1852 είχε 128 οικογένειες και πλήρωνε 10.000 ακσέ χρόνιους φόρους.  Είχε 83 σπίτια. Το 1913 είχε 930 κατοίκους, το 1927 έφθασε τους 1033 και το 1939 είχε 140 σπίτια με 950 κατοίκους.

Οι κάτοικοι είναι ελληνικής καταγωγής.

Βρέθηκε αρχαία πέτρα με ελληνική επιγραφή (φωτό). Στο χαγιάτι της εκκλησίας του Αϊ Νικόλα της Κάτω Λεσινίτσας ο πατρο-Κοσμάς άνοιξε το σχολείο Νάρθηκα με δάσκαλο το Χρήστο Πιλιάφα.

Οι κάτοικοι αντισταθήκαν στο Αλή Πασά που ήθελε να την κάμει τσιφλίκι του την δεκαετία του 90, τον XVIΙ αιώνα. Φημίζεται για πολλές εκκλησίες: Αϊ Γιώργης, Αϊ Νικόλας, Αγία Παρασκευή, Αϊ Δημήτρης, Παναγιά (όλες καταστραμμένες) με την παλαιότερη αυτή του Αγίου Αθανασίου του 1797, μνημείο κουλτούρας. Οι κάτοικοι διακρίθηκαν στον πόλεμο κατά των Οθωμανών στην δεκαετία του 40 του XΙX αιώνα και το 1912 καθώς και στον Αντιφασιστικό Αγώνα.

Στις 5.8.1909 ιδρύθηκε η Αδελφότητα της Κάτω Λεσινίτσας. Είχε σκοπό να οικοδομήσει ένα σχολείο και μια εκκλησία στο κέντρο του χωριού. Τα έσοδα θα προέρχονταν από τα λιβάδια, ενοίκια, κληρονομιές, δωρεές, βοήθειες της Μονής Γερμανού. Η αδελφότητα έκανε μια καλή δουλειά, ιδιαίτερα για την καλή λειτουργία του σχολείου στην ελληνική γλώσσα.

Ο Γεώργιος Λέζος ήταν αιρετό μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Επαρχίας και  Δικαστικός Πάρεδρος.

Οι Κάτω Λεσινιτσιώτες ταξίδεψαν σε διάφορα μέρη του κόσμου όπως Ελλάδα, Αμερική, Αίγυπτο, Κωνσταντινούπολη. Για την μετανάστευση τους  διακρίνονταν: οι Μελλάτες, οι Τσακάτες, οι Σιεκκάτες, ο Μπάλτσας, ο Κασιάρας, ο Σταθάς, οι Καγιαίοι, ο Μουλάς, οι Σταμουλαίοι, οι  Λεζαίοι, ο Θωμάς Υφαντής, που δραπέτευσε το 1945 στην Αμερική κ. ά..

Διακρίνονταν και ως άριστοι επαγγελματίες ιδίως στο επάγγελμα του καλαϊτζή όπως: Θόδωρος Μπαράς, Στεφανής Μάσσιος, (επονομαζόμενος «Αζάς»), Νάτσης Πιλιαφάς, Φούκος, Ζαράγκαλης κ. ά.

Η πάλη των τάξεων άφησε βαθιά ίχνη στην Κάτω Λεσινίτσα. Έξι εκτελεσθέντες (Γεώργιος Λίτσας, Χαράλαμπος Παπάς, Γεώργιος Δάλλας, Νικόλαος Παπαγιάννης, Νικόλαος Ευαγγέλλου και Αντώνης Λέζος). 13 φυλακισθέντες, 16 εξόριστοι, 7 κουλάκοι, 3 ντεμασκαρισμένοι, 50 φυγάδες. Μια πραγματική θηριωδία. 

Η λιανή κτηνοτροφία, οι ελιές, τα οπωροφόρα δέντρα, είναι οι κυριότερες κατευθύνσεις. Αναφέρεται για τα κούμπουλα, κεράσια, καρυδιές, την κόκκινη συκαμινιά και άφθονα κηπευτικά.

Στο χωριό λειτουργούσε οκτάχρονο σχολείο και εμπορικό κατάστημα. Το χωριό το 1990 έφθασε τους 1100 κατοίκους και τα 140 σπίτια.

Σήμερα, λόγω της μετανάστευσης, έκλεισε το σχολείο και ο αριθμός των κατοίκων μειώθηκε πάρα πολύ.