Κουρδιστάν και Κούρδοι. Ένα έθνος χωρίς πατρίδα.

Γράφει ο Αντιστράτηγος (ε.α.) Αντώνης Βασιλείου*.

Αν και αυτό είναι μόνο εν μέρει αληθινό, έχει ειπωθεί πολλάκις ότι οι Κούρδοι είναι ένα έθνος χωρίς σύνορα. Φυσικά, είναι πολίτες μεγάλου αριθμού χωρών, αυτών που περιβάλλουν την πατρίδα τους στη Μέση Ανατολή και εκείνων που ζούνε πολύ πιο μακριά. Για τους Κούρδους , ένα έθνος περίπου 25 εκατομμυρίων ανθρώπων που παρά την κοινή τους κουλτούρα, μιλούν διαφορετικές γλώσσες, ασκούν διαφορετικές θρησκείες, συνυπογράφουν διαφορετικές πολιτικές ιδεολογίες και κατέχουν διαφορετικά διαβατήρια, η ιδιότητα του πολίτη δεν είναι τόσο απλή υπόθεση.

Θα ήταν πιο ακριβές να πούμε ότι οι Κούρδοι, έχοντας αφομοιωθεί σε χώρες που δεν θεωρούν δικές τους, τείνουν να είναι πολίτες στο όνομα αλλά όχι στην πράξη. Υπόκεινται επομένως σε διακρίσεις και σε πλήρη καταπίεση. Στην Τουρκία, τα προγράμματα σπουδών της κουρδικής γλώσσας εξακολουθούν να απαγορεύονται στα περισσότερα σχολεία. Στο Ιράκ, περίπου 50.000 έως 100.000 Κούρδοι σκοτώθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1980 κατά τη διάρκεια της εκστρατείας al-Anfal του Σαντάμ Χουσεΐν. Στο Ιράν, περίπου 1.200 Κούρδοι πολιτικοί κρατούμενοι εκτελέστηκαν μετά την Ιρανική Επανάσταση του 1979.

Οι Κούρδοι δεν είχαν άλλη επιλογή παρά να αφομοιωθούν, γιατί η χώρα που οι περισσότεροι προτιμούν να αποκαλούν  σπίτι τους,  το Κουρδιστάν, δεν υπάρχει και μάλλον θα αργήσει να υπάρξει.

Επίσης οι Κούρδοι βρίσκονται όχι εξ ολοκλήρου εκτοπισμένοι, αλλά ούτε και σε μία εξ ολοκλήρου δική τους ανεξάρτητη  πατρίδα.

Το Κουρδιστάν, το όνομα που δόθηκε στην ιστορική πατρίδα των Κούρδων, είναι μια περίκλειστη  περιοχή που βρίσκεται στο σταυροδρόμι της Τουρκίας, της Συρίας, του Ιράκ και του Ιράν.

Οι Κούρδοι είναι επομένως διακριτοί από τους αραβικούς και τουρκικούς γείτονες τους, έστω και αν πολλοί από αυτούς έχουν την ίδια σουνιτική θρησκευτική παράδοση. Υπάρχουν κυρίως θύλακες εβραϊκών, σιιτών, Γιαζήδων και Ζωροαστρικών Κούρδων διασκορπισμένων σε ολόκληρη την περιοχή. Και παρόλο που οι Κούρδοι πλησιάζουν περισσότερο τους Πέρσες από οποιαδήποτε άλλη εθνική ομάδα, είναι πολιτιστικά μοναδικοί με ισχυρή και μοναδική ταυτότητα.

Αν και οι συνθήκες της ύπαρξης τους σφυρηλάτησαν μια μοναδική πολιτισμική ταυτότητα, οι ίδιες αυτές συνθήκες κατέστρεψαν τη γλωσσική τους ταυτότητα. Οι κουρδικές διάλεκτοι χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: το Kurmanji στο βορρά (Τουρκία, Αρμενία, Συρία και Βόρειο Ιράκ) και το Sorani στο νότο (στο κεντρικό Ιράκ και το Ιράν). Εκείνοι που μιλούν διαφορετικές διαλέκτους μπορούν γενικά να κατανοούν ο ένας τον άλλον, αλλά υπάρχουν σημαντικές γλωσσικές διαφορές. Σύμφωνα με την πολυπλοκότητα της κουρδικής πολιτικής ταυτότητας, υπάρχει επίσης και ο κλάδος της γκοράνικης διαλέκτου γνωστής ως Zaza, η οποία ομιλείται από 4 εκατομμύρια στην Τουρκία που μερικές φορές αναγνωρίζονται ως Κούρδοι και μερικές φορές ως ξεχωριστή ομάδα.

Αυτές οι συνθήκες έχουν επίσης δημιουργήσει πολιτικές διαφορές. Οι περισσότερες από τις διάφορες οργανώσεις της περιοχής συμφωνούν γενικά ότι οι Κούρδοι πρέπει να δημιουργήσουν μια δική τους πατρίδα, αλλά διαφωνούν για τον προσφορότερο  τρόπο. Ορισμένοι υποστηρίζουν τη συνεργασία με τις κυβερνήσεις των κρατών ενώ  άλλοι διαφωνούν. Οι διαφωνίες αυτές κάποιες φορές γίνονται  βίαιες. Όταν το Κουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα του Ιράκ (KDP) συμμάχησε με την κυβέρνηση στην Άγκυρα τον Αύγουστο του 1995, το Τουρκικό Κουρδικό Εργατικό Κόμμα (PKK) απάντησε με επιθέσεις προς το KDP.

Σαν να μην ήταν αρκετό, οι εξωτερικοί «ευεργέτες» εκμεταλλεύτηκαν αυτές τις αντιξοότητες για να περιορίσουν την ανάπτυξη ανεξάρτητων κουρδικών κρατών. Οι λόγοι τους είναι πολλαπλοί. Υπάρχει βεβαίως το θέμα της επικράτειας, το οποίο κανένα κράτος δεν θα παραδιδόταν εθελοντικά σε κανέναν, πόσο μάλλον μια εθνική μειονότητα που θα μπορούσε να αμφισβητήσει την επικράτεια του.

Τα κράτη μπλοκάρουν επίσης την κρατική υπόσταση των Κούρδων  για οικονομικούς λόγους. Η Τουρκία, για παράδειγμα, επιθυμεί  τη συνεχή πρόσβαση στους ενεργειακούς πόρους του βόρειου Ιράκ, για να μην αναφέρουμε τη συνεχιζόμενη επιρροή της στο ιρακινό Κουρδιστάν, εξ ου και η απόφασή της να υποστηρίξει το KDP. Το Ιράκ επίσης ωφελείται οικονομικά από τα έσοδα του πετρελαίου που παράγει το KRG, το οποίο ίσως θα είναι λιγότερο διατεθειμένο να το μοιραστεί με τη Βαγδάτη, όταν γίνει ανεξάρτητο  κράτος του Κουρδιστάν.

Αυτό που περιπλέκει περαιτέρω το ζήτημα είναι ότι στις προσπάθειες τους να εκμεταλλευτούν τους Κούρδους, αυτά τα κράτη ανταγωνίζονται μεταξύ τους επίσης. Στην πραγματικότητα, υπάρχει ένας συνεχιζόμενος ανταγωνισμός στον οποίο το Ιράν και η Τουρκία χρησιμοποιούν τα συνεργαζόμενα με αυτούς κουρδικά κόμματα για να ασκούν επιρροή στην περιφερειακή διοίκηση του Ιρακινού Κουρδιστάν (KRG - Kurdistan Regional Government). Μια πρόσφατη συμμαχία μεταξύ της Πατριωτικής  Ένωσης του Κουρδιστάν (PUK) και του κόμματος Gorran φαίνεται να απειλεί την ένωση Τουρκίας - KDP προς το παρόν.

Με τόσα πολλά διακυβεύματα, δεν είναι περίεργο το γεγονός ότι οι κυβερνήσεις στην περιοχή έχουν επανειλημμένα σιγήσει τις κουρδικές  προσκλήσεις για ανεξαρτησία. Αποτυχημένες εξεγέρσεις πραγματοποιήθηκαν στη Συρία, το Ιράν, την Τουρκία και το Ιράκ από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Όμως το 1991, ο πόλεμος του Κόλπου και μια άλλη ανεπιτυχής εξέγερση των Ιρακινών Κούρδων αναζωογόνησαν την κουρδική προσπάθεια αυτονομίας. Η διεθνής καταδίκη της εισβολής του Σαντάμ Χουσεΐν στο Κουβέιτ  και η επακόλουθη αμερικανική ζώνη απαγόρευσης πτήσεων πάνω από το Ιράκ ,  δημιούργησε έναν ασφαλή χώρο στον οποίο άρχισε να εμφανίζεται ένα de facto κουρδικό κράτος.

Ωστόσο, η πολιτική ενότητα παρέμεινε αόριστη και το 1994 ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα σε δύο από τα μεγαλύτερα κουρδικά κόμματα του Ιράκ: το KDP, υποστηριζόμενο από τις τουρκικές και ιρακινές κυβερνήσεις, και το PUK, υποστηριζόμενο από το τουρκικό PKK και την ιρακινή επιρροή Badr Brigade.

Μόλις τέσσερα χρόνια αργότερα οι Ηνωμένες Πολιτείες μπόρεσαν να μεσολαβήσουν για ειρήνη μεταξύ των δύο μερών, τα οποία, μαζί με τα άλλα κουρδικά κόμματα, αποτελούν σήμερα σχεδόν το 20% της ιρακινής επικράτειας.

Την 25η Σεπτεμβρίου 2017 με το δημοψήφισμα ανεξαρτησίας, ήταν μία μοναδική χρονική ευκαιρία και συγκυρία την οποία οι Κούρδοι του Ιράκ άφησαν να περάσει.

Ακολούθησε η εμφάνιση του Ισλαμικού Κράτους και οι  επιχειρήσεις στη Συρία και το Βόρειο Ιράκ, οι οποίες σε συνδυασμό με την απαράδεκτη εγκατάλειψη των Κούρδων της Συρίας από την κυβέρνηση των ΗΠΑ το 2019, έστειλαν ένα ακόμη όνειρο δημιουργίας του Κουρδικού κράτους στις καλένδες.

* Ο Αντώνης Βασιλείου είναι Αντιστράτηγος (εα), Διπλωματούχος Πολιτικός Μηχανικός, MSc Επιχειρησιακός Ερευνητής, τ. Σύμβουλος ΟΑΣΕ επί Συμβατικών Εξοπλισμών και τ. Μελετητής των Συστημάτων Διοικήσεως και Ελέγχου Πληροφοριών του ΝΑΤΟ.